Przesłanie wizerunku Matki Bożej Płaszowskiej w kontekście historyczno-teologicznym - Przypisy

Przypisy:

1. Archiwum Parafii pw. Najświętszego Serca Jezusowego w Krakowie Płaszowie (dalej APNSJ), W. Turek, Dane o obrazie Matki Bożej Płaszowskiej, maszynopis z dnia 5 maja 1969 r., s. 1; teczka Historia i Koronacja Obrazu MB Płaszowskiej; W. Turek, Rys historyczny Zgromadzenia Księży Najświętszego Serca Jezusowego i dane o obrazie Matki Bożej w Krakowie Płaszowie, Kraków Płaszów 1989, s. 15
2. APNSJ, J. Kuś, Łaskami słynący obraz Matki Bożej Płaszowskiej (nieznane dzieło malarstwa krakowskiego XV wieku), maszynopis, s. 15; teczka Historia i Koronacja Obrazu MB Płaszowskiej
3. Na tego typu zapisy z 1748 r. powołuje się ks. Jan Kuś. Tamże, s. 4. Z pewnością potrzeba dalszych badań nad tzw. czernichowskim okresem obrazu
4. APNSJ, W. Turek, Dane o obrazie Matki Bożej Płaszowskiej", dz. cyt.; APNSJ, J. Kuś, Łaskami słynący obraz Matki Bożej Płaszowskiej", dz. cyt., s. 5-6; W. Turek, Rys historyczny Zgromadzenia Księży Najświętszego Serca Jezusowego", dz. cyt., s. 12-13
5. APNSJ, J. Kuś, Łaskami słynący obraz Matki Bożej Płaszowskiej", dz. cyt., s. 1-2. Warto tu wspomnieć, że św. Łukaszowi w tradycji ikonograficznej przypisuje się jeszcze dwa inne przedstawienia Matki Bożej. Obok Hodigetrii, czyli Przewodniczki albo Wskazującej Drogę, miał on namalować obraz typu Eleusa (Umilenie), w którym podkreślone zostały wzajemne uczucia między Matką i Synem i w końcu obraz przedstawiający samą Maryję, w układzie Deesis, a więc Tą, która zanosi modlitwę do Chrystusa. T. Łukaszuk, Obraz święty – Ikona w życiu, w wierze i w teologii Kościoła, Częstochowa 1993, s. 22.
6. APNSJ, J. Kuś, Łaskami słynący obraz Matki Bożej Płaszowskiej", dz. cyt., s. 2-3.
7. Nie wspomina on w swojej pracy o wizerunku płaszowskim. Historyk sztuki ks. Jan Kuś twierdzi również, że i w innych opracowaniach obraz ten nie jest znany. Tamże, s. 3-4.
8. J. Gadomski we wspomnianym wyżej opracowaniu opisuje kolorystykę przedstawień Hodegetrii typu małopolskiego: "Płaszcz Marii jest zawsze ciemnobłękitny (kolor ten przechodzi dziś nieraz w czerń lub, jeżeli użyto lazurytu, w ciemną zieleń); podszewkę płaszcza malowano w kolorze ciemnoczerwonym. Na tunice Chrystusa spotykamy różne odcienie ciemnego brązu o zabarwieniu czerwonym, fioletowym lub zielonkawym; podszewka tuniki jest z reguły jasnozielona. Okładka Ewangeliarza ma kolor jasnej, intensywnej czerwieni. Karnacje malowano przy użyciu rozbielonego różu (uzyskiwanego z cynobru lub czerwieni żelazowej), do chusty używano bieli ołowianej. Od ogólnie przyjętych reguł kolorystycznych czasem odstępowano: w kilku obrazach pochodzących z drugiej połowy w. XV tunika Chrystusa ma kolor cynobrowy, a okładka książki – zielony lub oliwkozielony. Inne odchylenia w odcieniach mogą wynikać z tego, że różne warsztaty dysponowały różnymi rodzajami pigmentów, jak w przypadku azurytu oraz z wtórnie zachodzących zmian barwników” cyt. za: APNSJ, J. Kuś, Łaskami słynący obraz Matki Bożej Płaszowskiej", dz.cyt., s.2-3.
9. J. Gadomski, Imagines Mariae Virginis, dz. cyt., s. 43.
10. APNSJ, J. Kuś, Łaskami słynący obraz Matki Bożej Płaszowskiej", dz. cyt., s. 14.
11. Rudolf Kozłowiecki, który przeprowadzał renowację obrazu (1966-1969) po śmierci Adama Witkowskiego, odczytał tekst ten następująco: regina celi letare alla (alleluja) quia ave meruisti. Zob. APNSJ, Protokół z badania i konserwacji obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem z kościoła parafialnego w Płaszowie, Kraków, maszynopis z dnia 3 maja 1973 r., s. 6, teczka Historia i Koronacja Obrazu MB Płaszowskiej.
12. APNSJ, J. Kuś, Łaskami słynący obraz Matki Bożej Płaszowskiej", dz. cyt., s. 15.powrót
13. W stosowaniu z rezerwą w Kościele zachodnim terminu "ikona” decyduje może świadomość, że nie wszystkie obrazy kultury zachodniej spełniają kryteria typowo ikonograficzne. Jednym z takich punktów, który ważny jest choćby dla prawosławia, to materiał, na którym wykonana jest ikona, bo winna ona być zawsze pisana na desce. Pod tym względem bywało różnie. Zob. T. Łukaszuk, Obraz święty – ikona", dz. cyt., s. 5 i 178, przypis 220.powrót
14. T. Łukaszuk, Obraz święty – ikona", dz. cyt., s. 5.powrót
15. Zasadniczymi elementami jego teologii są tezy: ikona jest obrazem osoby oraz ikona jest miejscem obecności osobowej. Zob. T. Łukaszuk, Obraz święty – ikona w życiu", dz. cyt., s. 110. Obok Teodora Studyty do rozwoju teologii ikony przyczynił się również Nicefor (ok. 758-829) - historyk, teolog, w latach 806-815 patriarcha Konstatynopola. W swoich rozprawach bronił kultu obrazów. Według jego koncepcji "obraz z prototypem łączy jedynie relacja podobieństwa, co należy rozumieć w tym sensie, że wizerunek usiłuje być podobnym do tego, kogo przedstawia”. T. Łukaszuk, Obraz święty – ikona", dz. cyt., s. 102.
16. Tamże, s. 103.
17. powrót
18. Sobór Nicejski II (787), Dekret wiary [Horos], w: Dokumenty Soborów Powszechnych, tekst grecki, łaciński, polski, oprac. A. Baron, H. Pietras, t. 1, Kraków 2002, s. 337-339.
19. T. Łukaszuk, Obraz święty – ikona", dz. cyt., s. 156-157.
20. Sobór Konstantynopolitański IV (869-870), Kanon 3, w: Dokumenty Soborów Powszechnych", dz. cyt., t. 2, s. 54-55. Trzeba zaznaczyć, że tekst grecki tego kanonu jest zdecydowanie krótszy, jednak w zamyśle pokrywa się z tekstem łacińskim. W tekście greckim dobitniej jeszcze wypowiedziano, że "Pismo barw przedstawia nam to samo, co w tekście pisanym słowo”. Greckie tłumaczenie pozbawione jest passusu o ikonach. Grecki odpowiednik słowa "nakazujemy”, co do treści "zawiera w sobie coś więcej niż prosty nakaz: chodzi tutaj o rozstrzygnięcie mocą wyższą, zakotwiczoną na powadze samego Boga, a celem tego rozstrzygnięcia nie jest tworzenie nowej sytuacji, lecz autorytatywne obwieszczenie o już istniejącej”. T. Łukaszuk, Obraz święty – ikona", dz. cyt., s.157-158).
21. Pius XII, Mediator Dei (20 listopada 1947 r.); Paweł VI, Mysterium Fidei (3 września 1965).
22. Konstytucja o liturgii świętej "Sacrosanctum Concilium”, 7, w: Sobór Watykański II, Konstytucje. Dekrtety. Deklaracje. Tekst polski, Poznań 1968, s. 43.
23. Jan Paweł II, List do artystów (4 IV 1999), ORpol. 20 (1999) nr 5-6, s. 4-11, p. 8.
24. www.ikona.art.pl z dn. 7.10.2006 r.; warto wspomnieć jeszcze o symbolach kolorów w ikonografii: "biel – to suma wszystkich kolorów. Oznacza Boga Ojca, czystość, bezczasowość, zasadę życia, Objawienie, łaskę i teofanię, byty anielskie przeniknięte Bożym światłem, starców z Apokalipsy, nimby wielu świętych, milczenie; – złoto (żółć) odnosi się do boskości i ogólnie świata niebiańskiego. Wskazuje na życie wieczne, słońce, Wschód. Symbolizuje też perswazję. Czysta żółć oznacza prawdę, zmieszana – pychę, cudzołóstwo, zdradę, bywa atrybutem piekła; – błękit oznacza niebo, w wyobrażeniach materii jest kolorem pasywnym, w wyobrażeniach duchowych – aktywny, prowadzi do transcendencji. Oznacza wiarę, pokorę, mądrość. To kolor Matki Bożej; – czerwony (purpurowy) to kolor nieograniczoności (czasami zastępuje złote tło), symbol miłości, Ducha Świętego, wskazuje na prawdy mające związek z krwią. Symbolizuje młodość, bogactwo, zdrowie, walkę, ofiarę. W sensie negatywnym: egoizm, nienawiść, pychę, ogień piekielny. Zestawienie czerwieni i niebieskiego oznacza zespolenie (por. centralny anioł w Trójcy Świętej Rublowa; – zieleń jest kolorem królestwa roślin. Oznacza odrodzenie, równowagę, spokój, bezruch. To własny kolor proroków; – brąz to kolor ziemi, wskazujący na jesień i rozpad. Kolor ten wchodzi także jako składnik do stopniowania innych kolorów, a oznaczając ziemię, wnosi do nich sens zanurzania rzeczywistości stworzonej w każdą z oznaczanych rzeczywistości nadprzyrodzonych; – czerń stanowi brak światła i barwy lub ich zmieszanie. Symbolizuje chaos, trwogę, śmierć. Czarny kolor niosący sam z siebie zaprzeczenie tego, co widzialne, jasne i dobre, wskazuje zarazem na przyszłą odmianę, zapowiada ją niejako i niejako antycypuje. I tak czarny habit świętych mnichów przedstawianych na ikonach oznacza zerwanie ze światem i zarazem zapowiada nagrodę za umartwione życie. Czerń nocy jest zapowiedzią jutrzenki. Czarne wnętrze grobu Chrystusa lub Łazarza to zapowiedź zmartwychwstania”. Cyt za: K. Klauza, Teologiczna hermeneutyka ikony, Lublin 2000, s. 149-150.
25. Reguła Życia Zgromadzenia Księży Najświętszego Serca Jezusowego (SCJ), nr 85.
26. Budowa klasztoru z kaplicą rozpoczęła się późną wiosną 1930 roku 10 sierpnia (niedziela) tegoż roku odbyła się uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego, której dokonał w obecności podgórskiego proboszcza książe metropolita krakowski abp Adam Sapieha. Komitet bodowy, w skład którego wchodziło dwadzieścia kilka osób, rozesłał po okolicy imienne zaproszenia. Pomimo trudności towarzyszącej pracom budowlanym, zimą na przełomie 1930-1931 r. kościół i klasztor były już przykryte dachem. Wiosną 1931 r. rozpoczęły się prace tynkarskie wewnątrz budynków. Z końcem kwietnia niektóre pomieszczenia wykończono na tyle, by wspólnota mogła w nich zamieszkać. Poświęcenie kościoła odbyło się 4 października 1931 r., a wprowadzenie płaszowskiego wizerunku nastąpiło 48 dni później. Z początkiem roku szkolnego 1932-1933, po wcześniejszych ogłoszeniach prasowych, otwarto Małe Seminarium. Zob. W. Majka, Początki prowincji polskiej Księży Najświętszego Serca Jezusowego, Kraków 1992, s. 109-114; A. Jańczak, Płaszów, w: Album Jubileuszowy z okazji 25-lecia Zgromadzenia Księży Najświętszego Serca Jezusowego w Polsce, Kraków 1992, s. 67-70; J. Furczoń, Początki Zgromadzenia Księży Sercanów w Polsce, "Sympozjum” 8(2004) nr 1 , s. 65-66; tenże, Początki Zgromadzenia Księży Sercanów w Polsce, w: Uwierzyliśmy Miłości. 75 lat obecności Zgromadzenia Księży Sercanów w Polsce 1928-2003. Księga Jubileuszowa, pod red. ks. G. Pisarka, Kraków 2004, s. 36-38.
27. APNSJ, [Powitanie gości przez Prowincjała Księży Sercanów podczas uroczystości koronacji], maszynopis, teczka Historia i Koronacja Obrazu MB Płaszowskiej.
28. Metropolita krakowski książe Adam Sapieha na początku uzależnił możliwość osiedlenia się sercanów w Płaszowie od spełnienia przez nich konkretnych warunków finansowych. Mieli oni przedstawić promesę bankową świadcząca o posiadaniu wysokiej sumy pieniędzy z przeznaczeniem na budowę kościoła w miejscu osiedlenia. Przy tym Zgromadzenie nie mogłoby kwestować na ten cel poza Płaszowem. Warunek ten nie był do spełnienia w tamtym czasie, dlatego też ks. K. Wiecheć rozważał konieczność szukania odpowiedniego miejsca w jakiejś innej diecezji. Jednak życzliwość i aktywność przynajmniej części miejscowej ludności w sprawie pozostania sercanów w Płaszowie doprowadziła do porozumienia metropolity krakowskiego z ks. K. Wiechciem i otwarcia w końcu pierwszej placówki na terenie archidiecezji krakowskiej. Zob. W. Majka, Początki prowincji polskiej", dz. cyt., s.107-108; J. Furczoń, Początki Zgromadzenia Księży Sercanów w Polsce, "Sympozjum” 8(2004) nr 1, s. 63-67; tenże, Początki Zgromadzenia Księży Sercanów w Polsce, w: Uwierzyliśmy Miłości", dz. cyt. 36-39.
29. U. Chiarello, Maryja Patronką i Modelem Księży Serca Jezusowego, "Dehoniana" wyd. polskie 17 (1988) nr 1, s. 89.
30. L. Dehon, Dyrektorium duchowe Księży Najświętszego Serca Jezusowego, Warszawa 1997, s. 95-96.
31. Tamże, s. 98; U. Chiarello, Maryja Patronką..., dz. cyt., s.78.
32. U. Chiarello, Maryja atronką..., dz. cyt., s.78., s. 83-85.
33. Tamże, s. 95.
34. Np. Modlitwa południowa: O Pani Moja... modlitwy wieczorne: O Maryjo, Dziewico Niepokalana... Zob. Modlitewwnik sercański Thesaurus precum, Kraków 2001.
35. A. Vassena, Krótka historia pozdrowienia "Vivat Cor Jesu - per Cor Mariae" oraz inicjałów S.C.J., "Dehoniana", wyd. polskie 11(1979) nr 3, s. 38. [Tłumaczenie tego fragmentu, który w tekście zostła zachowany w oryginale - ks. Władysław Łukasik SCJ].